Met 70 koeien tussen de houtsingels

Evert Horenga is melkveehouder. Zijn boerderij met ongeveer 70 koeien is te vinden aan de zuidkant van Sebaldeburen, aan de provinciale weg. Het is een eenmansbedrijf in het houtsingelgebied. 

Evert: “Bij het aanmelden voor Westerkwartier Natuurinclusief dacht ik: ‘dat zijn wij al…’. Door de houtsingels heb ik automatisch meer diversiteit in het land. En omdat ik melk lever aan Albert Heijn moet ik volgend jaar ook kruidenrijk grasland inzaaien. Als er boeren zijn die dat al hebben, dan kan ik daar wat van leren.”

Houtsingels
Houtsingels zijn erg veel werk. Als ik het vergelijk met een boer bij -bijvoorbeeld- Grijpskerk, dan hebben ze daar percelen die misschien wel vijf keer zo groot zijn. Het loonwerk is hier dus al een stuk duurder. Dit jaar was vanwege de vele regen een heel goed jaar voor de houtsingels… dat groeit als een gek. Dus als je de afrastering vrij wilt houden moet je er met de bosmaaier langs. Dat is wel een dingetje…

Is Westerkwartier al natuurinclusief?
Nee. Ik ben nu 44 en ik woon hier mijn hele leven al. De afgelopen twintig jaar vonden we het prachtig als het land er netjes groen en strak bij lag. Als ik dat vergelijk met toen ik klein was… Toen zag het er wel anders uit. Er liepen veel meer beesten buiten. Dat was normaal, je praatte er niet eens over. Als er meer koeien buiten lopen heb je meer ruig land en krijg je automatisch groeitrappen. De afgelopen jaren was het de tendens om het zo efficiënt mogelijk te doen. En natuurlijk is het efficiënter als er geen koeien buiten lopen. Dan kun je alles in één keer maaien. Maar voor de vogels, de herten en hazen is dat niet goed natuurlijk. Als gevolg zie je ze veel minder in het veld.

Hoe krijgen we Westerkwartier Natuurinclusief
Om te beginnen moeten we dan van die strakke grasmat af. Minder ruimte geven aan efficiëntie. Als er dan ook nog wat meer beesten bijkomen dan wordt het automatisch al wat ruiger. Alles kan dan ook niet meer tegelijk gemaaid worden. Natuurinclusief boeren vraagt dus eigenlijk om wat minder efficiëntie. Ik heb de koeien buiten. Afgelopen zomer heb ik wel eens gedacht… als ik ze niet meer buiten heb loopt er straks helemaal niets meer.

Samen optrekken
Ik krijg straks wat meer geld voor mijn melk. Maar dan wil ik ook dat het klopt. Ik kan wel kruidenrijk grasland inzaaien, maar het moet er ook nog in blijven. Als het elke vier weken gemaaid wordt dan zijn de zwakkere soorten zo weer weg. Ik wil daarom van andere boeren leren hoe zij het aanpakken. Want een verandering moet ook een echte verandering zijn. Dat voel ik wel als een verplichting.

Op de kale vlakte valt niets te zien
Er fietsen hier heel veel mensen, vooral tijdens corona. Ik woon aan de weg dus ik zie ze wel voorbijkomen. Op de kale vlakte valt niet zo veel te zien, maar hier wel. Ik hoef dan ook niet te verhuizen. Maar als ik efficiënt zou willen boeren, dan zat ik hier verkeerd. Nee… ik moet het niet van de massa hebben. Dat wordt hem niet. Met de regelgeving is dat niet meer te doen, dus ik kan het beter deze kant op gaan zoeken.

Ik snap wel dat het de afgelopen jaren zo gelopen is. Er was maar één mogelijkheid; zo efficiënt mogelijk. Daar werden we als boeren ook wel toe gedwongen natuurlijk. Misschien komt daar nu eens wat verandering in. Ik weet het niet. Maar ik snap ook wel dat je, als je tweehonderd koeien hebt en honderd hectare, dat je dat dan wel een beetje efficiënt wilt doen want anders krijg je het werk nooit klaar.

Kleiner perceel
Bij de bijeenkomst van Westerkwartier Natuurinclusief heb ik een boer ontmoet die hetzelfde probleem had wat ik heb. Ook hij had veel werk van de houtsingels, waar weinig tegenover staat. En voor het GLB (Gemeenschappelijke Landbouwbeleid, red.) maken ze een foto van boven, vanuit de lucht. Dan hangen die takken van de houtsingels allemaal over het land en is je perceel ook nog eens kleiner. Dat kost me wel een hectare, misschien nog wel meer. En ik heb meer mensen gesproken die vragen hebben over de kwaliteit en de opbrengst van kruidenrijk gras. Daarom is het ook goed om dat samen te bespreken en de ervaringen van anderen te horen.

Als je van anderen kunt leren, kun je de fouten misschien overslaan.

Kijk wat er tegenover staat
Als je onze situatie vergelijkt met een boer die op de klei zit, met die grote percelen, dan is het een hard gelag. Die boer zit niet met houtsingels en kan ook nog eens sneller werken. Maar overal zitten voor- en nadelen aan. Ik hoop dat er wat veranderd. Dat er meer geld gaat naar der singels en de natuur, en minder op basis van het aantal hectare wordt bepaald. Dat we meer kijken naar wat er tegenover staat.

 

Samenwerken aan waterkwaliteit

Niels Tienstra is beleidsadviseur waterkwaliteit en landbouw bij Waterschap Noorderzijlvest. De Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) bepaalt dat de wateren in 2027 een goed leefgebied moeten vormen voor de planten en dieren die er thuishoren. Dit doel wordt nog niet overal behaald en een deel van de opgave ligt ook bij de landbouw in het werkgebied van Waterschap Noorderzijlvest.

Niels: “Ik kom uit de landbouw en in grote lijnen is het mijn rol om te kijken hoe wij de KRW-doelen voor 2027 samen met de landbouw kunnen gaan behalen. Dat gaat dan bijvoorbeeld over het beperken van de uitstoot van nutriënten uit de landbouw en het beperken van de emissie van gewasbeschermingsmiddelen. De landbouw heeft hierin al stappen gezet.”

De bodem en het water
Boeren weten het waterschap goed te vinden als het gaat om de waterkwantiteit, als het te nat of te droog is. Ze leggen die taak geheel terecht bij het waterschap en spreken het waterschap daar op aan. Tegelijkertijd ligt de opgave voor de waterkwaliteit ook bij het waterschap. En wij hebben de boeren nodig om dat voor elkaar te krijgen. Zij hebben veel kennis van het eigen bedrijf, vaak ook veel inventiviteit. Natuurinclusief werken biedt ingrediënten om met boeren samen te werken aan een betere waterkwaliteit.

Als een boer aan de slag gaat met een betere bodemkwaliteit en nadenkt over het aanleggen van bufferstroken en dergelijke dan vinden we dat erg interessant omdat het een directe relatie heeft met de waterkwaliteit. Het is helder dat het waterschap daar samen invulling aan wil geven. Al staat het natuurinclusief boeren zelf wel iets meer op afstand van de kerntaken van het waterschap.

Modewoord
Toen ik in mijn vorige functie bij LTO Noord werkte hadden we wel eens iets van… wat is dat nou precies, natuurinclusief. Het is een beetje een modewoord. Ik durf zelfs de stelling wel aan dat heel veel boeren al voor een deel natuurinclusief boerden voordat het woord bedacht werd. Maar het is voor het waterschap interessant op het moment dat het raakt aan water, dus wanneer een boer met zijn akkerranden langs een waterloop aan de slag gaat. Ja dan is één en één twee, dan kan het ook voor de waterkwaliteit een positieve bijdrage hebben. En dat is ook zo bij het werk aan een betere bodem. Heb je beter bodembeheer met dieper wortelende gewassen dan heb je minder snel last van droogte en in natte tijden minder last van wateroverlast en afspoeling. Boeren die werken aan een betere bodem zijn ook voor het waterschap van belang. Natuurinclusief boeren raakt voor een deel dus gewoon aan de waterkwaliteit.

De investeringen die een boer doet moeten hem wat opleveren. Een hoger rendement of toekomstwaarde voor zijn bedrijf. En als het voor de boer niet direct een financiële meerwaarde heeft een vergoeding voor de dienst die hij voor het algemene belang levert. Daarin moeten we ook gaan zoeken naar mogelijkheden.

Samenwerking met de natuur
Natuur en landbouw zijn tegenwoordig aparte sectoren. Dat is het systeem dat is ontstaan. En die sectoren staan af en toe tegenover elkaar. Dat is vreemd, maar ook begrijpelijk. Want na de oorlog zeiden we: we willen nooit meer honger. Dus we gingen die landbouw groter en gestructureerd maken. Flink productie draaien. Gestimuleerd door de overheid is het hele landbouwsysteem op de kop gezet. En nu dat systeem er staat merken we dat we tegen de grenzen aanlopen. Dat het ook nadelen heeft. Dat de rek er op sommige plekken gewoon uit is. Ik denk dat natuurinclusief boeren eigenlijk een stap terug is van ‘alles is maakbaar, alles is technisch en chemisch op te lossen’ naar het kijken welke hulpmiddelen de natuur biedt in de bedrijfsvoering.

Hobbyboeren is geen verdienmodel
Ik denk niet dat je naar allemaal kleine extensieve boerderijtjes moet gaan. Dat klinkt mooi maar is niet realistisch. Dat zijn dan geen bedrijven maar hobbyboeren en dat is geen verdienmodel. Nee, je wilt een rendabel boerenbedrijf houden, waarbij je minder vaak naar technische en vooral chemische oplossingen grijpt en meer kijkt hoe het in samenwerking met de natuur kan. De grens, op papier, tussen natuur en landbouw vervaagt dan wat. Boeren die als het ware de natuur en haar mogelijkheden betrekken in de bedrijfsvoering. Dat je denkt… is dit nou landbouwgebied of is het natuurgebied?

Wie moet dat betalen
Als je projecten wilt opstarten merk je dat boeren soms het gevoel hebben dat ze overal verantwoordelijk voor worden gehouden en ook de rekening nog eens mogen betalen. Dat moet anders. Op het moment dat de boer de conclusie trekt dat iets niet uit kan doet hij het niet. We moeten dan ook met elkaar goed nadenken over de vraag waar de kosten komen te liggen. Als we die knoop kunnen doorhakken en het systeem hierop kunnen aanpassen denk ik dat heel veel boeren geneigd zijn om stappen te zetten.

En waar ik dus zelf een hekel aan heb is dat die boer iets over zich uitgestort krijgt. Van: dit zijn de oplossingen wat ons betreft, gaan jullie dat nu maar uitvoeren. Het is niet de bedoeling dat wij bedenken wat er moet gebeuren. Nee, het lijkt mij beter om samen in gesprek te blijven over de doelen en oplossingen. Dat kunnen we ook niet zonder de medewerking van boeren en we begrijpen dat dat voor boeren vaak weer een extra inspanning met zich meebrengt. We moeten dus kijken hoe die extra inspanning toch van meerwaarde kan zijn voor de boer. Als je het hebt over natuurinclusief, dan liggen daar de oplossingsmogelijkheden. Als je echt luistert naar elkaars belangen dan moet je volgens mij een heel eind kunnen komen.

Elkaar blijven opzoeken is de basis.